آیا فیزیوتراپی در ضربه مغزی موثر است؟ + مداخلات درمانی در منزل

براساس مطالعات منتشرشده درJournal of Head Trauma Rehabilitation  و گفته های دکتر «مایکل اس. اسکی» (Michael S. Sghir), متخصص مغز و اعصاب در کلینیک کلیولند، فیزیوتراپی ضربه مغزی به خصوص تمرینات فیزیوتراپی در منزل می تواند نقش بسیار مهمی در روند بهبود افرادی که دچار ضربه مغزی شده اند، ایفا کند.

دکتر اسکی در مورد اهمیت فیزیوتراپی برای بیماران با ضربه مغزی می گوید:

«هرچه زودتر برنامه توانبخشی آغاز شود، شانس بازگشت عملکرد مغز بیشتر خواهد بود.» ضربه مغزی، بسته به شدت آن، تاثیرات مختلفی بر حافظه، تمرکز، تعادل و عملکردهای حرکتی دارد.

پس از ضربه مغزی، بدن به ویژه مغز به مدت زمانی نیاز دارد تا به حالت طبیعی خود بازگردد. این بازگشت به حالت طبیعی، بسته به شدت آسیب و سرعت درمان، ممکن است زمان‌بر باشد. فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود و بازتوانی فرد پس از آسیب مغزی کمک کند. این روش درمانی باعث بهبود عملکرد مغز، عضلات، سیستم عصبی و حرکت بدن می‌شود.

در این مقاله از هومژانس به بررسی دقیق این موضوع می پردازیم که پس از آسیب مغزی چه اتفاقی برای بدن می افتد، چگونه شدت آن سنجیده می شود و در چه شرایطی نیاز به فیزیوتراپی داریم. همچنین توضیح می دهیم فیزیوتراپی ضربه مغزی چگونه به بازتوانی کمک می کند و چه تمریناتی را می توان در خانه انجام داد. اگر به دنبال اطلاعاتی علمی و کاربردی درباره این موضوع هستید، همراه ما باشید.

پس از آسیب مغزی چه اتفاقی می افتد؟

بعد از آسیب مغزی، بسته به شدت ضربه، ممکن است علائم مختلفی در بدن و ذهن فرد ظاهر شود. برخی از افراد دچار سردرد، سرگیجه، تاری دید، حالت تهوع یا خستگی شدید می شوند. در مواردی هم مشکلات حافظه، تمرکز یا تغییرات رفتاری دیده می شود. مغز یک عضو بسیار حساس است و هرگونه آسیب به آن می تواند عملکرد بخش های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهد. گاهی علائم بلافاصله بعد از حادثه ظاهر می شوند و گاهی هم ممکن است چند ساعت یا حتی چند روز بعد مشخص شوند.

امهم است که فرد آسیب دیده تحت نظر پزشک قرار گیرد تا از پیشرفت مشکلات جلوگیری شود. در این شرایط، فیزیوتراپی ضربه مغزی می تواند به بازگشت عملکرد حرکتی، بهبود تعادل و کاهش علائم کمک زیادی کند. مراقبت زودهنگام و دقیق، نقش مهمی در کوتاه  شدن مسیر بهبودی دارد و کیفیت زندگی فرد را بهبود می بخشد.

آیا می توان شدت آسیب دیدگی مغز را اندازه گرفت؟

شدت آسیب دیدگی مغز قابل اندازه گیری است و پزشکان با استفاده از معیارهایی مانند سطح هوشیاری، مدت زمان بیهوشی، پاسخ به محرک ها و نتایج تصویربرداری مغزی، شدت ضربه را در چهار سطح مختلف طبقه بندی می کنند. دانستن میزان آسیب به انتخاب روش درمان و فیزیوتراپی ضربه مغزی مناسب کمک زیادی می کند.

شدت آسیب مغزی	علائم شایع	مدت زمان بهبودی تقریبی	نیاز به فیزیوتراپی	درمان های مکمل
خفیف	سردرد، گیجی، خستگی، اختلال در تمرکز	۲ تا ۴ هفته	در صورت تداوم علائم	استراحت، پایش علائم
متوسط	بیهوشی تا ۲۴ ساعت، تهوع، ضعف عضلانی، اختلال در تعادل	چند هفته تا چند ماه	بله، برای بازگشت عملکرد حرکتی	کاردرمانی، گفتاردرمانی
شدید	بیهوشی بیش از ۲۴ ساعت، آسیب های ساختاری مغز، ناتوانی حرکتی	ماه ها تا سال ها	ضروری برای توانبخشی کامل	توانبخشی چندرشته ای
بسیار شدید	کما، آسیب های گسترده مغزی، ناتوانی کامل در عملکردهای پایه	بلندمدت یا دائمی	ضروری و مستمر	مراقبت های تخصصی، حمایت روانی

1. آسیب مغزی خفیف

در این نوع آسیب مغزی، فرد ممکن است برای مدت کوتاهی هوشیاری خود را از دست بدهد و دچار علائمی مانند گیجی، سردرد، تهوع، مشکلات تمرکز یا خواب آلودگی شود. این علائم معمولاً به‌صورت موقتی هستند و فرد بهبود می‌یابد. در بیشتر موارد، با استراحت و مراقبت‌های اولیه، فرد بدون نیاز به درمان تخصصی بهبود می‌یابد. اما حتی در موارد خفیف نیز، فیزیوتراپی می‌تواند به کاهش علائم و تسریع بازگشت عملکرد مغز کمک کند.

2. آسیب مغزی متوسط

در این دسته از آسیب‌ها، بیهوشی فرد ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. اختلالات شناختی (مشکلات حافظه یا تمرکز)، حرکتی یا گفتاری موقت ممکن است به‌وجود آید که نیاز به بررسی و درمان تخصصی دارد. این نوع آسیب معمولاً به مراقبت‌های پزشکی و پیگیری‌های فیزیوتراپی نیاز دارد. تمرینات فیزیوتراپی، به‌ویژه تمرینات ذهنی و حرکتی، می‌توانند به بازگشت عملکرد مغز و بهبود توانایی‌های حرکتی فرد کمک کنند.

3. آسیب مغزی شدید

در آسیب‌های شدید، فرد دچار بیهوشی طولانی‌مدت می‌شود و ممکن است مشکلات جدی‌تری از جمله فراموشی شدید، اختلالات حرکتی یا شناختی جدی، یا عدم توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره را تجربه کند. درمان‌های پزشکی و فیزیوتراپی گسترده در این موارد ضروری است. فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود عملکردهای از دست رفته، تقویت عضلات ضعیف، بهبود تعادل و هماهنگی حرکتی کمک کند. در این مرحله، فرآیند درمان ممکن است طولانی و پیچیده باشد.

4. آسیب مغزی بسیار شدید

در این نوع آسیب، بخش‌های اصلی مغز آسیب می‌بینند و فرد ممکن است برای مدت طولانی در کما باقی بماند. در این موارد، آسیب به مغز به حدی است که نیاز به مراقبت‌های ویژه و دائمی وجود دارد. روند درمان در این مرحله طولانی، پیچیده و مستلزم تیم‌های پزشکی و توانبخشی مختلف است. فیزیوتراپی در این وضعیت، اگرچه دشوار است، اما می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار و پیشگیری از آسیب‌های ثانویه کمک کند.

در آسیب‌های بسیار شدید، فیزیوتراپی به فرآیند بازتوانی گسترده کمک کرده و حتی در زمان کما یا بهبودی طولانی‌مدت، می‌تواند به پیشگیری از عوارض و بهبود سلامت فرد کمک کند. در هر مرحله از آسیب مغزی، شروع زودهنگام فیزیوتراپی نقش کلیدی در بهبود عملکرد مغز، سیستم عصبی و حرکتی دارد.

چگونه بفهمم به فیزیوتراپی یا مراقبت پزشکی دیگری احتیاج دارم؟

یکی از دغدغه های مهم پس از آسیب مغزی این است که چگونه می توان تشخیص داد که فرد به فیزیوتراپی ضربه مغزی یا مراقبت های پزشکی دیگر نیاز دارد یا نه. پاسخ به این سوال بستگی به علائم، شدت آسیب و روند بهبود بیمار دارد. برای تعیین اینکه آیا فرد به فیزیوتراپی یا مراقبت های تخصصی دیگر نیاز دارد، چند عامل اصلی وجود دارد:

• مدت زمان علائم: اگر سردرد، گیجی، اختلال در تمرکز، سرگیجه یا اختلال در تعادل بیشتر از چند روز ادامه پیدا کند، احتمال نیاز به فیزیوتراپی افزایش می یابد.
• شدت علائم حرکتی یا گفتاری: مشکلاتی مانند ناتوانی در حرکت دادن دست یا پا، لکنت زبان یا کندی واکنش، از نشانه های نیاز به درمان تخصصی هستند.
• نتایج تصویربرداری (MRIیا CT): اگر نتایج نشان دهنده آسیب به نواحی خاصی از مغز باشد، برنامه توانبخشی باید تحت نظر متخصص آغاز شود.
• نظرات پزشک متخصص مغز و اعصاب: یکی از منابع اصلی برای تشخیص نیاز به درمان، ارزیابی پزشک متخصص است. او با بررسی کامل وضعیت بیمار، درمان مناسب را پیشنهاد می دهد.

در نهایت، تصمیم‌گیری درباره نیاز به فیزیوتراپی پس از ضربه مغزی باید بر اساس ارزیابی دقیق علائم جسمی و شناختی، نظر پزشک متخصص و روند بهبودی بیمار انجام شود. اگر علائمی مانند سردرد مداوم، سرگیجه، عدم تعادل، ضعف عضلانی، مشکلات حافظه یا تمرکز، یا اختلال در حرکت و هماهنگی ادامه داشته باشد، فیزیوتراپی می‌تواند نقش مؤثری در بازگشت فرد به زندگی روزمره ایفا کند. بنابراین، مشورت با پزشک و انجام ارزیابی‌های بالینی، گام اول برای شروع مسیر درمان و بازتوانی موفق خواهد بود.

تاثیر فیزیوتراپی در توانبخشی بعداز آسیب مغزی چیست؟

فیزیوتراپی ضربه مغزی روشی موثر در بازگرداندن توانایی های حرکتی، بهبود تعادل، تقویت عضلات و کاهش دردهای ناشی از اسپاسم عضلانی است. افراد پس از شروع جلسات فیزیوتراپی می توانند مجددا راه رفتن، نشستن، ایستادن یا استفاده از اندام های خود را یاد بگیرند. این درمان ها به آن ها کمک می کند تا فعالیت های روزمره را بدون نیاز به کمک انجام دهند.

همچنین تمرین های خاصی وجود دارد که تمرکز، واکنش و هماهنگی عضلات را تقویت کرده و به بهبود عملکرد شناختی نیز کمک می کند. از سوی دیگر، فیزیوتراپی باعث کاهش تحلیل عضلانی می شود که در دوران کم تحرکی ناشی از ضربه مغزی بسیار رایج است. بازآموزی حرکت های پیچیده مانند راه رفتن در مسیر ناهموار، بلند شدن از زمین یا بالا رفتن از پله هم بخشی از این فرایند است.

فیزیوتراپی چقدر در بهبودی و توانبخشی ضربه مغزی موثر است؟

بر اساس پژوهش های منتشرشده در مجله  Neurorehabilitation and Neural Repair، افرادی که جلسات فیزیوتراپی را در هفته های ابتدایی پس از آسیب آغاز کرده اند، روند بهبودی سریع تری داشته اند. این افراد توانسته اند کنترل بهتری بر بدن خود پیدا کنند و عملکرد شناختی شان نیز بهبود یافته است. یکی از دلایل این موفقیت، توانایی فیزیوتراپی در تقویت ارتباط میان مغز و عضلات است.

تمرین های ساده ای که در ابتدا ممکن است بی اهمیت به نظر برسند، در واقع نقش مهمی در فعال سازی مجدد مسیرهای عصبی و بازسازی عملکردهای حرکتی دارند. همچنین با کمک فیزیوتراپی ضربه مغزی، خطر آسیب های ثانویه کاهش یافته و احتمال بازیابی کامل افزایش می یابد. هر چه روند درمان زودتر آغاز شود، بازده آن بیشتر خواهد بود.

تمرینات فیزیوتراپی می توان بعد از آسیب مغزی در خانه انجام داد؟

بسیاری از تمرینات فیزیوتراپی آسیب مغزی می توانند با راهنمایی و برنامه ریزی فیزیوتراپیست در خانه انجام شوند. تمریناتی مانند ایستادن و راه رفتن در مسیر مستقیم، چرخش مفاصل، کشش عضلات و تمرین های تنفسی همگی در منزل قابل انجام هستند. علاوه بر تمرینات بدنی، تمرین هایی هم برای بهبود تمرکز، هماهنگی چشم و دست، یا تقویت حافظه طراحی می شوند.

مثلا انجام فعالیت هایی مانند گرفتن توپ، مرتب سازی وسایل یا انجام بازی های ساده می تواند در این مسیر موثر باشد. برخی افراد همچنین از کش های ورزشی یا وزنه های سبک برای تقویت عضلات استفاده می کنند. البته باید توجه داشت که انجام این تمرینات به تنهایی کافی نیست و بهتر است روند بهبودی زیر نظر متخصص پیگیری شود.

سخن آخر برای فیزیوتراپی برای آسیب های مغزی

آسیب‌های مغزی می‌توانند زندگی فرد را به‌طور جدی تحت‌تأثیر قرار دهند، اما فیزیوتراپی علمی و به‌موقع می‌تواند تا حد زیادی این روند را معکوس کند. مطالعات انجام‌شده در Journal of Head Trauma Rehabilitation نشان می‌دهد که تا 80 درصد از بیماران مبتلا به آسیب مغزی خفیف تا متوسط، با شروع فیزیوتراپی در 2 هفته اول پس از آسیب، پیشرفت چشمگیر در عملکردهای حرکتی و شناختی خود داشته‌اند.

همچنین، طبق پژوهش‌های منتشرشده توسط American Congress of Rehabilitation Medicine، درمان‌های فیزیوتراپی ساختارمند تا 60 درصد احتمال بازگشت استقلال روزمره را در بیماران دچار آسیب مغزی شدید افزایش می‌دهد. این یعنی فیزیوتراپی نه فقط یک درمان، بلکه مسیری اثبات‌شده به سوی بازیابی کیفیت زندگی است.

اگر شما یا عزیزانتان دچار آسیب مغزی شده‌اید، وقت را از دست ندهید! مراجعه سریع به فیزیوتراپیست متخصص و مجرب مانند هوم ژانس می‌تواند مسیر بهبودی شما را هموارتر، سریع‌تر و اثربخش‌تر کند. فرصت را برای بازسازی توانایی‌ها از دست ندهید! فیزیوتراپی، کلید بازگشت به زندگی فعال است! آیا سوالی درباره نوع فیزیوتراپی مناسب دارید؟ یا به‌دنبال برنامه‌های تمرینی خانگی هستید؟ در بخش نظرات بنویسید، کارشناسان ما پاسخ‌گوی شما هستند.

سوالات متداول برای فیزیوتراپی ضربه مغزی

نتایج فیزیوتراپی پس از ضربه مغزی کی مشخص می شوند؟

نتایج فیزیوتراپی پس از ضربه مغزی طی چند هفته تا چند ماه بسته به شدت آسیب ظاهر می شوند. با ادامه تمرینات و پیگیری مداوم، پیشرفت به تدریج قابل مشاهده خواهد بود.

فیزیوتراپی بعد از ضربه مغزی از چه زمانی باید شروع شود؟

در بیشتر موارد، فیزیوتراپی می تواند چند روز پس از تثبیت شرایط بیمار آغاز شود. شروع زودهنگام به بهبود سریع تر عملکرد حرکتی و شناختی کمک می کند.

آیا همه آسیب دیدگان مغزی به فیزیوتراپی نیاز دارند؟

خیر، بستگی به شدت آسیب دارد. اگر علائمی مانند اختلال در حرکت یا تعادل وجود داشته باشد، فیزیوتراپی توصیه می شود.

آیا تمرینات فیزیوتراپی مغزی در خانه هم موثر هستند؟

بله، تمرینات خانگی مکمل جلسات درمانی هستند. اما باید تحت نظر فیزیوتراپیست طراحی و اجرا شوند.

آیا فیزیوتراپی می تواند مشکلات ذهنی ناشی از آسیب مغزی را هم بهبود دهد؟

تا حدودی بله. برخی تمرین های حرکتی و شناختی می توانند تمرکز، حافظه و هماهنگی ذهن و بدن را تقویت کنند.