فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز یکی از موثرترین و غیرجراحی‌ترین روش‌هایی است که برای بهبود وضعیت انحنای غیرطبیعی ستون فقرات به کار می‌رود. بر اساس گزارش مؤسسه ملی بهداشت ایالات متحده (NIH)، اسکولیوز حدود ۲ تا ۳ درصد از جمعیت جهان را درگیر می‌کند، که بیشتر در نوجوانان و به‌ویژه در دوران رشد سریع استخوان‌ها ظاهر می‌شود. این انحراف در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به مشکلات جدی مانند درد مزمن، محدودیت حرکتی، ناهنجاری‌های ظاهری و حتی اختلالات تنفسی منجر شود.
متخصصانی همچون دکتر لورن فیشمن، از شناخته‌شده‌ترین چهره‌ها در حوزه درمان غیرجراحی اسکولیوز، بارها تأکید کرده‌اند که مداخلات زودهنگام و اجرای برنامه‌های فیزیوتراپی تخصصی، می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و در بسیاری از موارد حتی انحراف را تا حد زیادی اصلاح نماید.
در این مقاله از هوم ژانس، با تمرکز بر اهمیت فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز، به بررسی کامل علائم این بیماری، دلایل شکل‌گیری آن، گزینه‌های درمانی موجود و نقش کلیدی فیزیوتراپی در بهبود کیفیت زندگی مبتلایان خواهیم پرداخت. همچنین به نتایج پژوهش‌های علمی و تجربه‌های بالینی اشاره می‌شود تا تصویری دقیق و کاربردی برای بیماران و خانواده‌های آن‌ها فراهم گردد. جال بخوانید که در درمان اسکولیوز، نقش فیزیوتراپی چیست؟
اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز به معنی انحنای غیرطبیعی و جانبی ستون فقرات است؛ یعنی ستون فقره به جای این که صاف و عمودی باشد، به سمت راست یا چپ انحنا پیدا می کند. این مشکل در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می شود.
به طور طبیعی، ستون فقرات از نیمرخ دارای انحناهایی در نواحی گردن، قفسه سینه و کمر است که به آن ها انحناهای فیزیولوژیک می گویند. این انحناها در صفحه ای به نام ساژیتال دیده می شوند و کمک می کنند که سر در راستای لگن قرار بگیرد و هنگام راه رفتن یا دویدن، فشارهای وارده به بدن جذب شوند.
اما در اسکولیوز، انحنای غیرعادی ستون فقرات در صفحه ای به نام کرونال (یا فرونتال) رخ می دهد، یعنی اگر از روبه رو به فرد نگاه کنیم، ستون فقرات به جای خط مستقیم، منحنی است. با این حال، اسکولیوز فقط یک انحنای ساده در یک جهت نیست، بلکه یک اختلال سه بعدی پیچیده است که شامل سه صفحه آناتومیکی می شود:
- صفحه کرونال: بدن را به بخش جلو (قدامی) و عقب (خلفی) تقسیم می کند.
- صفحه ساژیتال: بدن را به سمت راست و چپ تقسیم می کند.
- صفحه محوری: افقی است و بدن را از کمر به بالا و پایین جدا می کند (مثل برش افقی).
برای بررسی شدت اسکولیوز، پزشکان از زاویه ای به نام زاویه کاب (Cobb angle) استفاده می کنند که میزان انحنای ستون فقرات در صفحه کرونال را مشخص می کند.
در بسیاری از موارد، اسکولیوز با چرخش مهره ها در صفحه افقی هم همراه است، یعنی مهره ها علاوه بر انحراف جانبی، می چرخند. این چرخش باعث می شود یک سمت قفسه سینه برجسته تر از سمت دیگر شود. به این وضعیت گیبوس (Gibbus) گفته می شود که اغلب در موارد شدید اسکولیوز دیده می شود.
علائم و عوارض و علل اسکولیوز
علائم اولیه اسکولیوز ممکن است خفیف باشند و شامل ناهمراستایی شانه‌ها، برآمدگی یک سمت قفسه سینه یا کج شدن لگن باشند، اما در صورت پیشرفت، می‌تواند به درد کمر، خستگی زودرس، کاهش دامنه حرکتی و حتی اختلال در عملکرد قلب و ریه‌ها منجر شود.
علائم اسکولیوز |
عوارض اسکولیوز |
علل اسکولیوز |
| انحنای غیرطبیعی ستون فقرات (شکل C یا S) | درد مزمن و مداوم در ناحیه کمر یا پشت | مادرزادی: ناشی از اختلال در تشکیل یا اتصال مهره ها در رحم |
| عدم تقارن شانه ها | اختلال در تنفس به دلیل کاهش ظرفیت قفسه سینه | ایدیوپاتیک: شایع ترین نوع، بدون علت مشخص (معمولا در نوجوانان) |
| برجسته شدن یک کتف نسبت به دیگری | کاهش دامنه حرکتی و انعطاف پذیری بدن | عصبی-عضلانی: به دلیل بیماری هایی مثل فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی |
| تفاوت در ارتفاع دو سمت لگن | ناتوانی در انجام فعالیت های فیزیکی معمول | اسکولیوز ثانویه: ناشی از تومورها، عفونت ها، التهاب یا بیماری های استخوانی |
| تغییر در فرم قفسه سینه یا کمر | اختلالات قلبی در موارد شدید انحنای قفسه سینه | آسیب فیزیکی یا ضربه: مثل شکستگی مهره یا عمل جراحی ستون فقرات |
| خستگی زودرس در هنگام ایستادن یا نشستن طولانی | تأثیرات روانی: کاهش اعتمادبه نفس و احساس شرم از ظاهر بدن | وضعیت ناصحیح بدن: تکرار طولانی مدت حالت های اشتباه نشستن یا ایستادن |
| درد در گردن یا بین کتف ها | اختلال خواب به دلیل درد یا وضعیت نامناسب بدنی | سندرم های ژنتیکی خاص: مانند سندرم مارفان یا نوروفیبروماتوز |
| احساس کشش یا سفتی در عضلات پشت یا پهلوها | مشکلات اجتماعی به دلیل تفاوت ظاهری و انزوای احتمالی | عوامل ارثی: سابقه خانوادگی می تواند زمینه ساز ابتلا باشد |
عوارض در صورت عدم درمان شامل ناهنجاری‌های ظاهری، درد مزمن، و کاهش کیفیت زندگی است. علل اسکولیوز ممکن است مادرزادی، عصبی-عضلانی، یا بدون علت مشخص (ایدیوپاتیک) باشند، که نوع ایدیوپاتیک بیشترین شیوع را دارد و اغلب در نوجوانان مشاهده می‌شود.
مزایا و اهداف فیزیوتراپی در درمان اسکولیوز
فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز مانند فیزیوتراپی ورزشی یکی از روش های موثر، ایمن و غیرتهاجمی به شمار می رود که با برنامه ای منظم و اختصاصی، می تواند به بهبود عملکرد بدنی و جلوگیری از پیشرفت انحنا کمک کند. برخی از مزایای فیزیوتراپی در اسکولیز، عبارتند از:
- کنترل درد: فیزیوتراپی با استفاده از تکنیک های مختلف، از جمله تمرینات تخصصی، گرما درمانی یا ماساژ، به کاهش دردهای عضلانی و مفصلی کمک می کند.
- بهبود موقعیت و تراز ستون فقرات: تمرینات اصلاحی باعث تقویت عضلات نگهدارنده ستون فقرات و بازگشت تدریجی آن به وضعیت طبیعی می شود.
- بهبود قدرت و هماهنگی: با افزایش قدرت عضلات پشتی و مرکزی، بدن بهتر می تواند وضعیت مناسب خود را حفظ کند و تعادل بهتری پیدا کند.
- بهبود کنترل وضعیتی: آموزش حرکات اصلاحی باعث می شود فرد بتواند آگاهانه نحوه نشستن، ایستادن و حرکت خود را اصلاح کند.
- افزایش دامنه حرکتی ستون فقرات: تمرینات کششی و تقویتی کمک می کنند تا خشکی و محدودیت حرکتی کاهش یافته و انعطاف پذیری افزایش یابد.
- بهبود تنفس و عملکرد ریوی: اسکولیوز ممکن است فضای قفسه سینه را محدود کند؛ تمرینات تنفسی و اصلاحی در فیزیوتراپی می توانند ظرفیت ریوی را بهبود ببخشند و تنفس را آسان تر کنند.
مراحل فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز
اگر به دلیل اسکولیوز به فیزیوتراپی معرفی شده اید، اولین جلسه شما با فیزیوتراپیست به عنوان یک ارزیابی اولیه در نظر گرفته می شود. در این جلسه، فیزیوتراپیست با شما گفت وگو خواهد کرد و درباره دردهایی که دارید، تشخیص هایی که گرفته اید و کارهایی که تا این لحظه برای درمان اسکولیوز خود انجام داده اید، سوالاتی می پرسد.
در این مرحله، فیزیوتراپیست سوابق پزشکی قبلی شما را مرور می کند و یادداشت هایی درباره داروهایی که مصرف می کنید برمی دارد. همچنین ممکن است بخواهد عکس های رادیولوژی شما را بررسی کند؛ بنابراین بهتر است این عکس ها را با خود به جلسه بیاورید. اگر از بریس (آتل طبی ستون فقرات) استفاده می کنید، لازم است آن را هم همراه داشته باشید.
بعد از گفت وگوی اولیه، فیزیوتراپیست یک سری اندازه گیری های تخصصی انجام می دهد. این اندازه گیری ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- سنجش تعادل
- ارزیابی قدرت عضلات
- بررسی عملکرد تنفسی و ظرفیت ریه ها
- بررسی دامنه حرکت ستون فقرات و اندام ها
- بررسی وضعیت ایستادن و قرارگیری بدن (وضعیت بدنی)
- ارزیابی میزان تحرک و توانایی شما در انجام حرکات کاربردی
در طول این بررسی ها، ممکن است نیاز باشد کمی حرکت کنید؛ پس بهتر است لباسی راحت بپوشید تا بتوانید بدون مشکل در ارزیابی ها شرکت کنید. پس از آن که فیزیوتراپیست اطلاعات موردنیاز را درباره وضعیت شما جمع آوری کرد، مرحله تعیین اهداف و طراحی برنامه درمانی آغاز می شود.
بریس برای درمان اسکولیوز
اگر زاویه کاب شما ۲۰ درجه یا بیشتر باشد، پزشک ممکن است برایتان استفاده از بریس را تجویز کند. هدف از استفاده از بریس این است که جلوی بدتر شدن انحنای ستون فقرات گرفته شود. این کار ممکن است باعث شود که دیگر نیازی به عمل جراحی نداشته باشید. انواع مختلفی از بریس برای اسکولیوز وجود دارد، از جمله:
- بریس بوستون: این بریس به گونه ای طراحی شده که ستون فقرات را در جای مناسب خودش نگه می دارد و از بیشتر شدن انحنا جلوگیری می کند.
- بریس SpineCore: این نوع بریس به بیمار اجازه می دهد تا برخی حرکات بدنی را انجام دهد، اما هنوز به طور قطعی ثابت نشده که بتواند جلوی پیشرفت اسکولیوز را بگیرد.
- بریس جنسینگن: سازندگان این بریس معتقدند که این ابزار می تواند به اصلاح انحنای ستون فقرات و کاهش زاویه کاب کمک کند. در یک مطالعه که روی این بریس انجام شد، از میان ۲۵ نفری که از آن استفاده کرده بودند، دو نفر دچار بدتر شدن انحنا شدند، در ۱۲ نفر انحنا متوقف شد و در ۱۱ نفر دیگر، کاهش در انحنای ستون فقرات مشاهده شد.
بیشتر پزشکان به بیماران خود توصیه می کنند که بریس اسکولیوز را روزانه حدود ۲۰ ساعت بپوشند. این یعنی باید حتی موقع خواب هم از آن استفاده کنید و در طول روز آن را به تن داشته باشید. البته در زمان حمام کردن یا انجام برخی فعالیت هایی که با بریس سخت می شوند، می توانید آن را دربیاورید. اگر دچار اسکولیوز هستید، هنوز هم می توانید ورزش کنید. بسیاری از پزشکان تأکید دارند که تا جایی که می توانید فعال بمانید.
درمان های فیزیوتراپی برای تسکین درد اسکولیوز
اگر به خاطر اسکولیوز دچار کمردرد شده اید، فیزیوتراپیست شما ممکن است چند روش درمانی مختلف را برای کاهش درد پیشنهاد دهد. این روش های فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز مانند روش های فیزیوتراپی برای ضایعه نخاعی هستند و شامل موارد زیر می شوند:
- استفاده از گرما: گرما می تواند باعث بهبود جریان خون در ناحیه درد شده و عضلات سفت و گرفته را آرام کند.
- استفاده از یخ: یخ برای کاهش التهاب و تسکین دردهای حاد به کار می رود.
- تحریک الکتریکی: روش هایی مثل تحریک عصبی-عضلانی از طریق پوست (TENS) می توانند به کاهش احساس درد کمک کنند.
- سونوگرافی درمانی: از امواج اولتراسوند برای ایجاد گرمای عمیق در بافت ها استفاده می شود تا گردش خون بهتر شود.
- نوار درمانی (کینزیولوژی تیپ): این نوارها روی پوست چسبانده می شوند تا به طور ملایم عضلات سفت را بکشند و درد و گرفتگی را کاهش دهند.
- ماساژ درمانی: ماساژ یکی از روش هایی است که به ریلکس شدن عضلات پشت کمک کرده و اسپاسم ها را کاهش می دهد.
یادتان باشد که همه این روش های فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز، «غیرفعال» به حساب می آیند؛ یعنی شما در طول درمان نقش فعالی ندارید و فقط فیزیوتراپیست کار را انجام می دهد. ضمن اینکه باید بدانید اثربخشی خیلی از این روش ها در درمان درد ناشی از اسکولیوز به طور قطعی ثابت نشده، اما ممکن است بسته به شرایط تان توسط درمانگر استفاده شوند. پس آشنایی با آن ها می تواند مفید باشد.
با این حال، نکته مهم این است که بهترین راه برای کنترل اسکولیوز، تمرین هایی است که خودتان انجام می دهید؛ مثل اصلاح وضعیت بدن و تمرینات مخصوص. این روش ها به شما کمک می کنند تا مسئولیت درمان تان را به دست بگیرید و بتوانید برای طولانی مدت، مدیریت موثری روی وضعیت ستون فقرات تان داشته باشید.
ورزش مناسب برای اسکولیوز
ورزش های اصلاحی می توانند به بهبود انعطاف پذیری، تقویت عضلات حمایتی ستون فقرات و کاهش درد در مبتلایان به اسکولیوز کمک کنند. برخی از ورزش مناسب اسکولیز، عبارتند از:
1. بلند کردن دست/پا (Arm/Leg Raises)
در این تمرین، فرد به شکم روی زمین دراز می کشد و به صورت متناوب یک دست و پای مخالف را از زمین بلند می کند. این حرکت به تقویت عضلات پشتی و تثبیت ستون فقرات کمک می کند و یکی از تمرینات پایه برای بهبود تعادل عضلانی است.
2. تیلت لگن (Pelvic Tilt)
در این حرکت، فرد به پشت دراز می کشد و با انقباض عضلات شکم و باسن، لگن را کمی به سمت بالا می چرخاند. تیلت لگن موجب بهبود ثبات مرکزی بدن و کاهش فشار روی کمر می شود.
3. گربه/گاو (Cat/Cow)
این تمرین فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز از یوگا گرفته شده و شامل حرکت های متناوب ستون فقرات به سمت بالا و پایین است. این حرکات باعث افزایش انعطاف پذیری مهره ها و کاهش خشکی ناحیه پشتی می شوند.
4. کشش عضله پشتی (Lat Stretch)
این تمرین کششی با هدف شل کردن عضلات پهلو و پشتی انجام می شود. بیمار می تواند دست ها را بالای سر برده و به سمت چپ و راست بدن را خم کند تا کشش مناسبی در طرفین ستون فقرات احساس شود.
فیزیوتراپی برای درمان اسکولیز در منزل
در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به اسکولیوز می توانند بخشی از روند درمان خود را به صورت کاملا موثر در منزل انجام دهند. فیزیوتراپی خانگی برای اسکولیوز شامل تمریناتی هدفمند است که با آموزش فیزیوتراپیست طراحی شده اند تا به تقویت عضلات نگه دارنده ستون فقرات، اصلاح وضعیت بدنی و بهبود دامنه حرکتی کمک کنند.
این تمرینات ساده، بدون نیاز به تجهیزات خاص و قابل انجام در فضای خانه هستند. بیمار باید به صورت منظم و دقیق تمرینات تجویزشده را انجام دهد و در بازه های مشخص با فیزیوتراپیست خود برای ارزیابی پیشرفت در ارتباط باشد.
اجرای درست و مداوم حرکات فیزیوتراپی در منزل، می تواند نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت انحنا و کاهش نیاز به درمان های تهاجمی ایفا کند. با پایبندی به برنامه تمرینی، بیمار می تواند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد و فعالیت های روزمره را با راحتی بیشتری انجام دهد.
پیشرفت اسکولیوز با گذشت زمان چگونه است؟
پیشرفت اسکولیوز به عواملی مانند نوع اسکولیوز، سن بیمار، شدت انحنا و رشد اسکلتی بستگی دارد. در کودکان و نوجوانانی که هنوز در حال رشد هستند، احتمال پیشرفت انحنا بیشتر است. در بزرگسالان نیز اگرچه رشد متوقف شده، اما در مواردی ممکن است اسکولیوز به تدریج تشدید شود، به ویژه اگر عضلات پشتی ضعیف باشند یا فرد فعالیت بدنی کافی نداشته باشد.
بررسی های دوره ای با عکس برداری، انجام تمرینات اصلاحی و پیگیری درمان فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز می تواند از پیشرفت بیشتر جلوگیری نماید و کیفیت زندگی بیمار را حفظ کند.
سخن آخر در فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز
فیزیوتراپی اسکولیوز یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت و کنترل این اختلال است. اسکولیوز که به انحنای جانبی ستون فقرات اطلاق می‌شود، می‌تواند باعث درد، محدودیت در حرکت و کاهش تحرک عمومی بدن گردد. در صورتی که این بیماری به موقع درمان نشود، ممکن است انحنای ستون فقرات به اندازه‌ای شدید شود که به تغییرات ظاهری بدن منجر گردد و حتی عملکرد طبیعی بدن را مختل کند. بر اساس آمار، حدود 2 تا 3 درصد از جمعیت جهانی از اسکولیوز رنج می‌برند و در صورتی که درمان مناسب در مراحل اولیه انجام نشود، احتمال نیاز به جراحی افزایش می‌یابد.
با این حال، فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز می‌تواند به عنوان یک درمان غیرجراحی مؤثر برای کاهش شدت این مشکل عمل کند. مطالعات نشان می‌دهند که بیش از 80 درصد بیماران با اسکولیوز خفیف تا متوسط با انجام تمرینات فیزیوتراپی و درمان‌های دستی می‌توانند پیشرفت بیماری را متوقف کرده و علائم را کاهش دهند.
همکاری با یک مرکز فیزیوتراپی مجرب مانند هوم ژانس می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت انحنا و کاهش درد کمک کند، در حالی که به فرد این امکان را می‌دهد که از فعالیت‌های روزمره خود لذت برده و نیاز به جراحی را کاهش دهد. این روش نه تنها به بهبود وضعیت ظاهری و حرکتی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به طور قابل توجهی ارتقا دهد.
سوالات متداول در مورد بیماری اسکولیوز
- آیا همه بیماران مبتلا به اسکولیوز نیاز به جراحی پیدا می کنند؟
نه، بسیاری از بیماران فقط با فیزیوتراپی، بریس و تمرینات اصلاحی به خوبی کنترل می شوند. جراحی فقط برای موارد شدید یا در حال پیشرفت توصیه می شود.
2. آیا اسکولیوز تنها در کودکان و نوجوانان دیده می شود؟
خیر، اگرچه اسکولیوز بیشتر در سنین رشد تشخیص داده می شود، اما بزرگسالان هم ممکن است به دلایل مختلفی دچار آن شوند یا از کودکی به جا مانده باشد.
3. فیزیوتراپی چگونه به درمان اسکولیوز کمک می کند؟
فیزیوتراپی با تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، اصلاح وضعیت بدن و کاهش درد، به جلوگیری از پیشرفت انحنا کمک می کند. همچنین نقش مهمی در بهبود عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی دارد.
4. فیزیوتراپی برای اسکولیوز چقدر طول می کشد؟
بیشتر افراد مبتلا به اسکولیوز از این روش بهره می برند که هفته ای یک یا دو جلسه فیزیوتراپی داشته باشند و این روند را به مدت چهار تا شش هفته ادامه دهند. بعد از این دوره، جلسات پیگیری در فواصل منظم انجام می شود تا هم پیشرفت شما بررسی شود و هم تمرینات تان به روزرسانی و تقویت شود. فیزیوتراپیست شما با توجه به وضعیت بدنی و شدت اسکولیوز، یک برنامه پیگیری اختصاصی و مناسب برای شما طراحی می کند تا روند درمانتان به بهترین شکل پیش برود.
5. موثرترین درمان اسکولیوز چیست؟
فیزیوتراپی موثرترین درمان برای اسکولیوز است زیرا یک درمان غیرتهاجمی و طبیعی است. بیمار نیازی به انجام جراحی یا مصرف دارو ندارد. علاوه بر این، فیزیوتراپی برای هرگونه مشکل عضلانی یا ستون فقرات بهترین توصیه است.
